ГЎДАКДА СИГИР СУТИГА НИСБАТАН АЛЛЕРГИЯНИНГ КУЗАТИЛИШИ
Муаллиф: Холодова Ирина Николаевна
тиббиёт фанлари доктори, профессор
шифокор-педиатр, гастроэнтеролог
тиббиёт фанлари доктори, профессор
шифокор-педиатр, гастроэнтеролог
Сигир сутига нисбатан аллергияни даволаш мумкинми, сунъий озиқланишдаги аллергик гўдакка нима бериш мумкин ҳамда агар онанинг кўкрак сути гўдакда аллергик реакцияни чақирса, у нима қилиши лозим — оналарнинг ушбу ва бошқа кенг тарқалган саволларига тиббиёт фанлари доктори, Россия Федерацияси Соғлиқни сақлаш вазирлиги академик Г.Н.Сперанский номидаги ФГБОУ ДПО РМАНПО нинг коликлиник педиатрияга ихтисослашган педиатрия кафедраси профессори Ирина Николаевна Холодова жавоб беради.
— Ирина Николаевна, янги туғилган гўдак ёки 1,5-2 ёшли болада аллергия борлигини қандай билса бўлади?
— Ота оналар диққатини шу нарсага жалб этишни истардимки, агар оилада аллергия билан азият чекувчи шахс бўлса, у ҳолда албатта гўдакда ҳам аллергия пайдо бўлиш эҳтимоли анча юқори бўлади. Масалан, агар аллергия билан фақат она азият чекса ва барча аллергиклар — фақат она томонидан бўлса, у ҳолда гўдакда аллергиянинг пайдо бўлиш эҳтимоли 40-50%ни, агар ҳам она ва ҳам ота томонидан бўлса, у ҳолда 80% ни ташкил қилади. Яъни аллергия насл орқали ўтади ва гўдак ҳаётининг илк кунлариданоқ намоён бўлиши мумкин. Эрта ёшдаги болаларда кўпинча аллергиянинг тери ва гастроинтестинал шакллари кузатилади.
Аллергиянинг тери шакли
Кичик ёшдаги болаларда айнан тери шаклидаги аллергия кўпроқ учрайди (авваллари у экссудатив-катарал диатез, ҳозир эса — атопик дерматит деб номланади) — гўдак терисида аллергия тошма пайдо бўлишни бошлайди. Бу қуруқ ёки сувли, кўпинча қичишиш билан кечувчи тошма бўлиши мумкин.
Аллергиянинг гастроинтестинал шакли
Аллергиянинг бундай шаклига ташхис қўйиш қийинроқ ва бу аллергия эканлигини тушуниб етиш жуда мушкул бўлади. Бундай болаларда ҳаётининг илк кунларидан оғир қорин санчиқлари кузатилиши мумкин — овқат қийин ҳазм бўлади, оксидланмай қолган маҳсулотлар ҳосил бўлиб, меъда ичак йўллари шиллиқ қаватини таъсирлайди, яллиғланиш келтириб чиқариши мумкин. бундан ташқари, овқат ферментациясининг бузилиши натижасида катта миқдорда газлар ҳосил бўлади. Газлар ичакни чўзади, невр ва қон томорларга босим ўтказади. Буларнинг барчаси спазм ва оғриқларни келтириб чиқаради.
— Ирина Николаевна, янги туғилган гўдак ёки 1,5-2 ёшли болада аллергия борлигини қандай билса бўлади?
— Ота оналар диққатини шу нарсага жалб этишни истардимки, агар оилада аллергия билан азият чекувчи шахс бўлса, у ҳолда албатта гўдакда ҳам аллергия пайдо бўлиш эҳтимоли анча юқори бўлади. Масалан, агар аллергия билан фақат она азият чекса ва барча аллергиклар — фақат она томонидан бўлса, у ҳолда гўдакда аллергиянинг пайдо бўлиш эҳтимоли 40-50%ни, агар ҳам она ва ҳам ота томонидан бўлса, у ҳолда 80% ни ташкил қилади. Яъни аллергия насл орқали ўтади ва гўдак ҳаётининг илк кунлариданоқ намоён бўлиши мумкин. Эрта ёшдаги болаларда кўпинча аллергиянинг тери ва гастроинтестинал шакллари кузатилади.
Аллергиянинг тери шакли
Кичик ёшдаги болаларда айнан тери шаклидаги аллергия кўпроқ учрайди (авваллари у экссудатив-катарал диатез, ҳозир эса — атопик дерматит деб номланади) — гўдак терисида аллергия тошма пайдо бўлишни бошлайди. Бу қуруқ ёки сувли, кўпинча қичишиш билан кечувчи тошма бўлиши мумкин.
Аллергиянинг гастроинтестинал шакли
Аллергиянинг бундай шаклига ташхис қўйиш қийинроқ ва бу аллергия эканлигини тушуниб етиш жуда мушкул бўлади. Бундай болаларда ҳаётининг илк кунларидан оғир қорин санчиқлари кузатилиши мумкин — овқат қийин ҳазм бўлади, оксидланмай қолган маҳсулотлар ҳосил бўлиб, меъда ичак йўллари шиллиқ қаватини таъсирлайди, яллиғланиш келтириб чиқариши мумкин. бундан ташқари, овқат ферментациясининг бузилиши натижасида катта миқдорда газлар ҳосил бўлади. Газлар ичакни чўзади, невр ва қон томорларга босим ўтказади. Буларнинг барчаси спазм ва оғриқларни келтириб чиқаради.
Кейинчалик ахлат хусусиятларининг ўзгариши пайдо бўлиши мумкин — ич қотишлар содир бўлиб туради, лекин кўпинча диарея юзага келади. Бунда, бола ахлати, одатда, суткада бир неча марта ажралади ва у таъсирловчи хусусиятга эга бўлиши, катта миқдорда шиллиқ ва ҳатто қон излари билан келиши мумкин. Боланинг овқатланиши ёмонлашади, вазн ошиши кескин секинлашади, кейинчалик эса бўй ўсиши ҳам секинлашиши мумкин. Бундай ҳолатда сабабни аниқлаш учун болани касалхонага ётқизиш керак — бу нафақат аллергия, балки бошқа касаллик ҳам бўлиши мумкин.
—Аллергик реакциялар пайдо бўлишига қандай сабаблар бўлиши мумкин?
— Асосий омил бўлиб, аввал айтиб ўтганимиздек, наслий мойиллик ҳисобланади. Иккинчи вазият — бу боланинг яхши шаклланмаганлиги (марказий нерв тизими, меъда-ичак йўллари ва унинг барча бўлимларининг тўлиқ шаклланмаганлиги — ферментатив шаклланмаганлик, хлорид кислотасининг етишмовчилиги, ичак моторикасининг бузилиши). Бутун дунёда бир ёшгача бўлган чақалоқлардаги энг катта аҳамиятга эга бўлган аллерген — бу сигир сути оқсилидир.
— Асосий омил бўлиб, аввал айтиб ўтганимиздек, наслий мойиллик ҳисобланади. Иккинчи вазият — бу боланинг яхши шаклланмаганлиги (марказий нерв тизими, меъда-ичак йўллари ва унинг барча бўлимларининг тўлиқ шаклланмаганлиги — ферментатив шаклланмаганлик, хлорид кислотасининг етишмовчилиги, ичак моторикасининг бузилиши). Бутун дунёда бир ёшгача бўлган чақалоқлардаги энг катта аҳамиятга эга бўлган аллерген — бу сигир сути оқсилидир.
Мамлакатимизда, россиялик педиатрлар маълумотларига кзра, сигир сути оқсилига нисбатан аллергия болаларнинг 30-40% ида қайд этилади. Бундай аллергия кўпинча ноатопик, ноаллергик ҳисобланади, яъни Е иммуноглобулини миқдорига боғлиқ ҳисобланмайди. Шунинг учун қонда, коптофильтратларда унинг миқдорини аниқлашга таҳлил топширишга зарурият йўқ. Ноатопик аллергия, ёш ўтиши билан кўпчилик болаларда ўтиб кетади, лекин айрим гўдакларда ҳақиқий IgE-га боғлиқ аллергияга ўзгаради.
— Аллергия ичак дисбиози туфайли келтириб чиқарилган бўлиши мумкинми?
— Кичик ёшдаги болалар учун дисбиоз тушунчаси мавжуд эмас, чунки уларда ичак микробиотасининг шаклланиш жараёни давом этаётган бўлади. Жараён бола туғилганидан бошланади ва таҳминан 3 ёшга тўлганда якунланади. Лекин хавф гуруҳига мансуб болаларда (муддатидан олдин туғилган, гипотрофик болалар, Кесарча кесиш йўли билан туғилган чақалоқлар ва бошқалар) микробиотанинг шаклланиш жараёнининг бузилиш эҳтимоли мавжуд бўлиб, улар аллергия вужудга келишига таъсир қилиши мумкин. Шунинг учун уларни озиқлантиришда, агар онада гипогалактия кузатилса, гўдак микробиотасининг шаклланишини яхшилаш учун кўпчилик ишлаб чиқарувчилар сутли аралашмаларга ҳам пре- ва ҳам пробиотикларни киритишади. Агар болакай кўкрак сути билан озиқланаётган бўлса, у ҳолда унга пре- ёки пробиотик препарат буюрилади – лекин бу барча болаларга ҳам тавсия этилмайди, балки фақат хавф гуруҳидагиларга тавсия қилинади. Соғлом болаларга ҳеч нарса буюриш керак эмас – уларда микробиотанинг шаклланиши босқичма босқич 3 ёшга тўлгунга қадар якунланади.
— Ирина Николаевна, кўпинча "сигир сути оқсилига аллергия" ва "сигир сути оқсилини ўзлаштиролмаслик" тушунчаларини учратиш мумкин — булар турли тушунчаларми ёки бир хил маънони англатадими?
— Кичик ёшдаги болалар учун бу деярли бир хил тушунча. Биз уларга фақат клиник жихатдан ва ҳеч қандай йўл билан лаборатория усулида ташхис қўйишимиз мумкин. Бола аҳволи аллергиянинг клиник симтоми кўринишида намоён бўлади: терида атопия ёки гастроинтестинал бузилиш. Лекин аралаш шакл – дерматогастроинтестинал зарарланиш ҳам учраб туради. Каттароқ ёшдаги болалар учун "сигир сути оқсилига аллергия" ва "ўзлаштиролмаслик" тушунчалари мавжуд ва ташхис усуллари ёрдамида (масалан, умумий ва махсус Е иммуноглобулинини текшириш) аллергия бор ёки йўқлигини англаб етиш мумкин. Маҳсулотни ўзлаштиролмасликда бола уни истеъмол қилгандан сўнг ноқулайлик ҳис қилади, оғриқ ёки бошқа белгилар кузатилиши мумкин, лекин бунда умумий ва махсус Е иммуноглобулин кўрсаткичлари меъёрда бўлиши ҳам мумкин.
— Яъни, болада эрта ёшда сигир сути оқсилига аллергияни тасдиқлашнинг иложи йўқми?
— 1 ёшга тўлмаган гўдак учун ҳеч қандай ташхис усуллари нафақат Россияда, балки бутун дунёда ҳам мавжуд эмас. Чунки болалардаги аллергиянинг 80% - бу не IgE-га боғлиқ аллергия ҳисобланмайди. Биз бундай болаларда на Е иммуноглобулини даражасини, на махсус иммуноглобулинларни текширамиз, чунки аллергия мавжуд ҳолатда манфий реакцияни қўлга киритишимиз мумкин.
— Кичик ёшдаги болалар учун дисбиоз тушунчаси мавжуд эмас, чунки уларда ичак микробиотасининг шаклланиш жараёни давом этаётган бўлади. Жараён бола туғилганидан бошланади ва таҳминан 3 ёшга тўлганда якунланади. Лекин хавф гуруҳига мансуб болаларда (муддатидан олдин туғилган, гипотрофик болалар, Кесарча кесиш йўли билан туғилган чақалоқлар ва бошқалар) микробиотанинг шаклланиш жараёнининг бузилиш эҳтимоли мавжуд бўлиб, улар аллергия вужудга келишига таъсир қилиши мумкин. Шунинг учун уларни озиқлантиришда, агар онада гипогалактия кузатилса, гўдак микробиотасининг шаклланишини яхшилаш учун кўпчилик ишлаб чиқарувчилар сутли аралашмаларга ҳам пре- ва ҳам пробиотикларни киритишади. Агар болакай кўкрак сути билан озиқланаётган бўлса, у ҳолда унга пре- ёки пробиотик препарат буюрилади – лекин бу барча болаларга ҳам тавсия этилмайди, балки фақат хавф гуруҳидагиларга тавсия қилинади. Соғлом болаларга ҳеч нарса буюриш керак эмас – уларда микробиотанинг шаклланиши босқичма босқич 3 ёшга тўлгунга қадар якунланади.
— Ирина Николаевна, кўпинча "сигир сути оқсилига аллергия" ва "сигир сути оқсилини ўзлаштиролмаслик" тушунчаларини учратиш мумкин — булар турли тушунчаларми ёки бир хил маънони англатадими?
— Кичик ёшдаги болалар учун бу деярли бир хил тушунча. Биз уларга фақат клиник жихатдан ва ҳеч қандай йўл билан лаборатория усулида ташхис қўйишимиз мумкин. Бола аҳволи аллергиянинг клиник симтоми кўринишида намоён бўлади: терида атопия ёки гастроинтестинал бузилиш. Лекин аралаш шакл – дерматогастроинтестинал зарарланиш ҳам учраб туради. Каттароқ ёшдаги болалар учун "сигир сути оқсилига аллергия" ва "ўзлаштиролмаслик" тушунчалари мавжуд ва ташхис усуллари ёрдамида (масалан, умумий ва махсус Е иммуноглобулинини текшириш) аллергия бор ёки йўқлигини англаб етиш мумкин. Маҳсулотни ўзлаштиролмасликда бола уни истеъмол қилгандан сўнг ноқулайлик ҳис қилади, оғриқ ёки бошқа белгилар кузатилиши мумкин, лекин бунда умумий ва махсус Е иммуноглобулин кўрсаткичлари меъёрда бўлиши ҳам мумкин.
— Яъни, болада эрта ёшда сигир сути оқсилига аллергияни тасдиқлашнинг иложи йўқми?
— 1 ёшга тўлмаган гўдак учун ҳеч қандай ташхис усуллари нафақат Россияда, балки бутун дунёда ҳам мавжуд эмас. Чунки болалардаги аллергиянинг 80% - бу не IgE-га боғлиқ аллергия ҳисобланмайди. Биз бундай болаларда на Е иммуноглобулини даражасини, на махсус иммуноглобулинларни текширамиз, чунки аллергия мавжуд ҳолатда манфий реакцияни қўлга киритишимиз мумкин.
Гўдакда сигир сути оқсилига аллергия бор ёки йўқлигини англаб етишга имкон берувчи ягона усул бўлиб қўзғатувчи синама ҳисобланади.
Лекин ҳар бир она ҳам бунга рози бўлавермайди. Тасаввур қилинг, олдингизга аллергия туфайли танаси бутунлай қавариқларга тўлган гўдак келди. Гўдак сунъий озиқлантирилади, унга сигир сути асосидаги сутли аралашмаларни бериш бекор қилинади ва даволовчи аралашмалар буюрилади (тўлиқ гидролизат ёки аминокислотали аралашмалар). Гўдак терисининг ҳолати яхшиланишни бошлайди, чунки сигир сути оқсили тўлиқ истисно қилинди. Хўш, бунда она қандай йўл тутиши керак? Гўдакнинг тоза терисини кўриши, қувониши ва гўдакда аллергия бор ёки йўқлигини тушуниб етиш учун унинг таомномасига яна сигир сути асосидаги сутли аралашмани киритишга ҳаракат қилиб кўриши керак. Агар аллергия мавжуд бўлса, гўдак териси яна "ёмонлашади", агар мавжуд бўлмаса, у ҳолда тери тозалигича қолади. Мана шу қўзғатувчи синама деб номланади.
Албатта, ҳар бир она ҳам гидролизатларни бекор қилишни ҳохлавермайди, чунки аччик гидролизатларга гўдакни ўргатиш жуда ҳам қийин. Лекин айнан қўзғатувчи синама гўдак ҳаётининг биринчи йилида аллергияга ташхис қўйишнинг олтин стандарти ҳисобланади.
Болаларда бир ёшдан сўнг тери атопияси ёки аллергиянинг гастроинтестинал шаклининг оғир белгилари кузатилган ҳолатда қон зардобидаги Е иммуноглобулин миқдорини текшириб кўриш мумкин, лекин халқаро тажриба шуни кўрсатадики, икки ёшдан ўтгандан сўнг ташхисловчи таҳлилларни амалга ошириш кўпроқ мақсадга мувофиқ.
— Агар она ўз фарзандини фақат кўкрак сути билан озиқлантирса, оғирлашган аллергоанамнез бўлган ҳолатда пархезга тузатиш киритиш шартми?
— Бундай ҳолатда биз онага туғруқхона давридан бошлаб сутсиз парҳезни тавсия қиламиз. Нафақат сутни, балки барча сутли маҳсулотлар – кефир, йогурт, творог, сметана, сариёғ ва бошқаларни ҳам истисно қиламиз. Ундан ташқари, мол гўштини ҳам истисно қиламиз, чунки унда бола жавоб реакциясини бериши мумкин бўлган худди уша оқсил мавжуд. Лекин буларнинг барчаси фақат агар гўдакда оғирлашган наслий аллергия ёки аллергиянинг гастроинтестинал бузилиш ёки тери тошмалари кўринишида намоён бўлгандагина амалга оширилади. Агар болада оғирлашган наслий аллергия мавжуд бўлмаса, аллергиянинг клиник симтомлари кузатилмаса, у ҳолда она сут истеъмол қилиши мумкин, айтиб ўтилган қатъий парҳезга ҳожат йўқ
— Аралаш ёки тўлиқ сунъий озиқлантиришда бўлган болага қандай тавсияларни бериш мумкин?
— Сунъий озиқлантиришни кўриб чиқамиз, агар онада агалактия – кўкрак сути умуман ажралмаса, шифокор болани сутли аралашмалага ўтказади.
— Бундай ҳолатда биз онага туғруқхона давридан бошлаб сутсиз парҳезни тавсия қиламиз. Нафақат сутни, балки барча сутли маҳсулотлар – кефир, йогурт, творог, сметана, сариёғ ва бошқаларни ҳам истисно қиламиз. Ундан ташқари, мол гўштини ҳам истисно қиламиз, чунки унда бола жавоб реакциясини бериши мумкин бўлган худди уша оқсил мавжуд. Лекин буларнинг барчаси фақат агар гўдакда оғирлашган наслий аллергия ёки аллергиянинг гастроинтестинал бузилиш ёки тери тошмалари кўринишида намоён бўлгандагина амалга оширилади. Агар болада оғирлашган наслий аллергия мавжуд бўлмаса, аллергиянинг клиник симтомлари кузатилмаса, у ҳолда она сут истеъмол қилиши мумкин, айтиб ўтилган қатъий парҳезга ҳожат йўқ
— Аралаш ёки тўлиқ сунъий озиқлантиришда бўлган болага қандай тавсияларни бериш мумкин?
— Сунъий озиқлантиришни кўриб чиқамиз, агар онада агалактия – кўкрак сути умуман ажралмаса, шифокор болани сутли аралашмалага ўтказади.
- 1Биринчидан, аллергия белгилари бўлмаган соғлом бола учун шифокор рўйхатдан ўтган, текшириб кўрилган ва яхши таниш бўлган икки турдаги сутли аралашмадан бирини танлаб беради – бу сигир сути ёки эчки сути асосидаги аралашма. Шифокор шу ёки бошқа аралашмани буюриши мумкин.
- 2Иккинчидан, аллергиянинг ривожланиш хавф омиллари мавжуд бўлган соғлом бола учун эчки сути асосидаги аралашмани буюриш мақсадга мувофиқ, ҳатто агар болани фақатгина қўшимча озиқлантириш лозим бўлса ҳам. У камроқ аллерген ҳисобланади. Яна бир бор таъкидлайман – буни фақат бола тўлиқ соғлом бўлгандагина амалга ошириш мақсадга мувофиқ. Агар қандайдир омиллар сабаб шифокор ёки она эчки сути асосидаги аралашмани қўллашни хохламаса, у ҳолда сигир сути асосидаги исталган "1" формулага эга премиал аралашмани буюриш мумкин.
- 3Учинчидан, агар болада аллергия белгилари мавжуд бўлса, у ҳолда биз унга на сигир сути ва на эчки сути асосидаги аралашмани буюришимиз мумкин. Ва ҳатто қисман гидролизат сақловчи "Комфорт" формулали аралашмани ҳам буюролмаймиз. Ушбу ҳолатда биў болага даволовчи аралашмани буюришимиз зарур: бу казеинли ёки зардобли тўлиқ гидролизат ёки оғир аллергия ҳолатида аминокислотали аралашма бўлиши мумкин.
— Кўкрак сути кам ажраладиган оналарга нима маслаҳат берасиз?
— Агар она кўкрагида сут бўлса, лекин унинг миқдори кам бўлса, мен кўкрак билан эмизишни давом эттиришга ҳаракат қилишни маслаҳат бераман. Гиполактацияни тузатишнинг барча мавжуд усулларини қўллаб кўриш керак – доимий равишда энг охирги томчи сут қолгунга қадар эмизиш, гўдакни имкон қадар тез-тез кўкракка босиш, тез-тез суюқлик ичиб туришга риоя қилиш лозим – лекин бу катта миқдорда сут, ҳаддан зиёд кўп чой ичиш дегани эмас. Асосийси, кўкрак сутининг ҳосил бўлиши учун керакли миқдордаги суюқликнинг организмга киришидир. Лактацияни рағбатлантиш хусусиятига эга бўлган турли лактоген чой турлари, гомеопатик препаратлар ни қўллаш мумкин. буларнинг барчасини ҳар бир аёлга педиатр буюриши мумкин.
— Интернетта сигир сути оқсили осон ўзлаштирилувчи эчки сути оқсилидан фарқ қилиши ҳақида кўплаб маълумотлар мавжуд. Шу тўғрими ва нима учун?
— Бу ҳақиқатдан ҳам тўғри, эчки сути оқсили сигир сути оқсилига нисбатан яхшироқ ўзлаштирилади. Ҳамма гап сигир сути таркибидаги альфа-s1-казеинда. У сутни қуюқлаштириб, оғирлаштирувчи оқсил ҳисобланади. Ўз навбатида, у меъда-ичак йўлларида узоқроқ туриб қолади, қийинроқ ҳазм бўлади, ичак моторикасини бузади. Яна шу нарса муҳимки, айнан альфа-s1-казеин яққол аллергик таъсирга эга. Кўкрак сутида альфа-s1-казеин деярли учрамайди, эчки сутида эса у жуда кичик миқдорда сақланади. Шунинг учун эчки сути осон ўзлаштирилади ва сигир сутига нисбатан пастроқ даражада аллергик таъсирга эга деб ҳисобланади.
МИЙ – меъда-ичак йўллари
— Агар она кўкрагида сут бўлса, лекин унинг миқдори кам бўлса, мен кўкрак билан эмизишни давом эттиришга ҳаракат қилишни маслаҳат бераман. Гиполактацияни тузатишнинг барча мавжуд усулларини қўллаб кўриш керак – доимий равишда энг охирги томчи сут қолгунга қадар эмизиш, гўдакни имкон қадар тез-тез кўкракка босиш, тез-тез суюқлик ичиб туришга риоя қилиш лозим – лекин бу катта миқдорда сут, ҳаддан зиёд кўп чой ичиш дегани эмас. Асосийси, кўкрак сутининг ҳосил бўлиши учун керакли миқдордаги суюқликнинг организмга киришидир. Лактацияни рағбатлантиш хусусиятига эга бўлган турли лактоген чой турлари, гомеопатик препаратлар ни қўллаш мумкин. буларнинг барчасини ҳар бир аёлга педиатр буюриши мумкин.
— Интернетта сигир сути оқсили осон ўзлаштирилувчи эчки сути оқсилидан фарқ қилиши ҳақида кўплаб маълумотлар мавжуд. Шу тўғрими ва нима учун?
— Бу ҳақиқатдан ҳам тўғри, эчки сути оқсили сигир сути оқсилига нисбатан яхшироқ ўзлаштирилади. Ҳамма гап сигир сути таркибидаги альфа-s1-казеинда. У сутни қуюқлаштириб, оғирлаштирувчи оқсил ҳисобланади. Ўз навбатида, у меъда-ичак йўлларида узоқроқ туриб қолади, қийинроқ ҳазм бўлади, ичак моторикасини бузади. Яна шу нарса муҳимки, айнан альфа-s1-казеин яққол аллергик таъсирга эга. Кўкрак сутида альфа-s1-казеин деярли учрамайди, эчки сутида эса у жуда кичик миқдорда сақланади. Шунинг учун эчки сути осон ўзлаштирилади ва сигир сутига нисбатан пастроқ даражада аллергик таъсирга эга деб ҳисобланади.
МИЙ – меъда-ичак йўллари
Оқсил томондан қаралганда, яна бир аҳамиятга эга фарқ — эчки ва сигир турлича сут бериб, улар икки турдаги бета-казеин, А1 ва А2 сақлайди. Кўкрак сути ва эчки сутида А1 бета-казеин мавжуд бўлмайди — бу жуда муҳим. А1 бета-казеин болаларда кўпчилик касалликлар — қандли диабет, семириш, аутизм ва бошқа ҳолатлар ривожланишининг жуда кучли хавф омили сифатида кўрилади. Бугунги кунда "А1 ва А2 сут" нинг фойдалилиги теорияси кенг ривожланмоқда. Айрим сигирлардан олинган сут таркибида А1 бета-казеин фракцияси сақланиши, айримларида унинг бўлмаслиги — бундай сут А2 деб аталади ва у нисбатан фойдалилиги тадқиқотларда кўрсатиб берилган:
— Педиатр айнан бир маркали эчки сути асосидаги сутли аралашмаларни тавсия қилмоқда, айнан шуни танлаш лозимми ёки шу тоифадаги бошқа аралашмани танлаш ҳам мумкинми?
— Онанинг ўзи гўдак учун сутли аралашмани танлай олмайди.
— Онанинг ўзи гўдак учун сутли аралашмани танлай олмайди.
Тўғри келадиган сутли аралашмани жуда кўп омилларни, гўдакнинг етуклилиги ва вазни ҳамда унинг меъда-ичак йўллари ҳолатини инобатга олган ҳолда фақат шифокор танлаб бериши мумкин.
Эчки сути асосидаги сутли аралашмаларни кўриб чиқадиган бўлсак, улар, албатта, бироз фарқланади — болаларнинг ривожланиши, вазининг ошиши, кўриш фаолияти ва микробиотанинг яхшиланиши учун керакли бўлган турли компонентларни сақлайди. Шифокор айна бир сутли аралашмани буюришда, у болада мавжуд бўлган симптомларга эътибор қаратади. Масалан, Кесарча кесиш йўли билан янги туғилган чақалоқ: унда ичак микробиотаси шаклланиши билан муаммолар мавжуд ва шифокор унга ўз таркибида пре- ва пробиотик омилларни сақловчи сутли аралашма беради (ҳатто эчки сути асосидаги аралашмани ҳам). Агар гўдак туғилиши вақтида шикастланган бўлса — кефалогематомалар, мия қон айланишининг бузилиши содир бўлган бўлса, у ҳолда у психомотор ривожланишда бироз ортта қолиш эҳтимоли юқори бўлади. Бундай ҳолатда шифокор унга марказий нерв тизимининг ривожланиши учун зарур бўлган моддалар — Омега-3 ва Омега-6 кислоталари, кўриш қобилиятини яхшилаш учун — лютеин ва ҳқ. ни сақлаган сутли аралашмани буюради.
— Агар сутли аралашмани алмаштиришга эҳтиёж бўлса, у ҳолда аралашма алмаштирилгандан сўнг ижобий самарани бошланишини қанча кутиш мумкин?
— Биз она ушбу сутли аралашмадан нимани кутаётганлигини тушуниб етишимиз керак.
— Агар сутли аралашмани алмаштиришга эҳтиёж бўлса, у ҳолда аралашма алмаштирилгандан сўнг ижобий самарани бошланишини қанча кутиш мумкин?
— Биз она ушбу сутли аралашмадан нимани кутаётганлигини тушуниб етишимиз керак.
- Агар она гўдак вазнининг ошишини кутаётган бўлса, у ҳолда у буни бир ойдан сўнг англаб етади. Икки-уч кунда гўдакнинг вазни ошган ёки ошмаганлигини тушуниб етиш мумкин эмас, чунки вазн нотекис равишда ўзгариб туради. Гўдак вазни қанча ортганлиги бир ойдан сўнг аниқ билинади. Бунинг учун назорат озиқлантиришларни амалга ошириш керак. Агар гўдак вазн йўқотишни бошласа, у ҳолда сутли аралашма унга тўғри келмаган бўлади. Агар у оз-оздан бўлса ҳам вазн йиғишни бошласа, демак, сутли аралашма унга тўғри келган. Масалан, 3дан 4 ойликкача бўлган гўдак ўрта ҳисобда 750 г вазн қўшиши керак.
- Агар она гўдак ахлатининг кўриниши яхшиланишини кутаётган бўлса, у ҳолда гўдакни бир ҳафта мобайнида кузатувга олиш керак. Ҳолат ўзгармаса – такроран педиатрга ташриф буюриш ва бошқа аралашмани танлаб беришни сўраши керак. Исталган ҳолатда, агар она сутли аралашмани бекор қилишни хоҳласа, бу бир ҳафта ўтгандан сўнг ва гўдак ҳолатининг яхшиланиш ёки ёмонлашиш симптомларини аниқ аниқлаб берувчи педиатр назорати остида амалга оширилиши керак.
— Нима учун сутли аралашмалар ёш бўйича фарқланади? Ва нима учун янги соғилган эчки сутини унинг сигир сутига нисбатан ижобий фарқлари мавжудлигига қарамай гўдакка бериш мумкин эмас?
— Гўдакларга таркиби мослаштирилмаган (оқсил, ёғ, углевод, витаминлар, микроэлементлар ва бошқалар бўйича) маҳсулотларни бериш мумкин эмас. Янги соғилган эчки сути анчагина ёғли ҳисобланади, у сигир сути сингари кўп миқдорда оқсил сақлайди. Агар бир ёшгача бўлган гўдак янги соғилган эчки сутини қабул қилса, унда эчки сутини ўзлаштиролмаслик ёки қусиш, диарея кўринишидаги функционал бузилишлар пайдо бўлиши мумкин. Гўдак организми етилмаган бўлади, у қандай сут бўлишидан қатъий назар, соғилган сутни ҳазм қилолмайди.
— Гўдакларга таркиби мослаштирилмаган (оқсил, ёғ, углевод, витаминлар, микроэлементлар ва бошқалар бўйича) маҳсулотларни бериш мумкин эмас. Янги соғилган эчки сути анчагина ёғли ҳисобланади, у сигир сути сингари кўп миқдорда оқсил сақлайди. Агар бир ёшгача бўлган гўдак янги соғилган эчки сутини қабул қилса, унда эчки сутини ўзлаштиролмаслик ёки қусиш, диарея кўринишидаги функционал бузилишлар пайдо бўлиши мумкин. Гўдак организми етилмаган бўлади, у қандай сут бўлишидан қатъий назар, соғилган сутни ҳазм қилолмайди.
Ўз тажрибамда бир нечта болаларни кўрганман, улар уч-тўрт ойлик бўлганда янги соғилган эчки ва сигир сутига ўтказилган, кейин эса улар касалхонага ётқизилган. Бу оғир даражадаги гипертрофияга эга бўлган жуда оғир ҳолатдаги болалар эди, чунки улар бундай сут турини ўзлаштиролмаган. Биз Сизга гўдакни янги соғилган сут билан оғиқлантиришни савсия қилмаймиз.
Исталган сутли аралашма ёш бўйича мослаштирилган бўлиб, таркиби махсус танланади. Ярим ёшга кирган гўдакларга оқсил моддалари иккинчи ярим йилликдаги болаларга нисбатан камроқ миқдорда талаб этилади. Миқдорлардаги фарқлар витамин ва микроэлементлар, шунингдек бошқа омиллар, масалан, нерв тизими, кўриш фаолияти ва бошқаларнинг ривожланишига таъсир қилувчи омилларга ҳам тегишли. Ҳар бир ишлаб чиқарувчи ушбу хусусиятларни инобатга олади.
Шунинг учун 0 дан 6 ойликкача бўлган гўдаклар учун формула "1", 6 дан 12 ойликка бўлган гўдакларга формула "2" сутли аралашмалари ишлаб чиқилган. Бола 1 ёшга тўлганда сутли аралашманинг таркиби бўйича янги соғилган сутникига яна яқинлаштирилган "3" формуласи берилади. Гўдак 12 ойлик даврида биз уни "катталар таомномаси" га ўтказишга ҳаракат қиламиз – шунинг учун бир ёшдан сўнг қўлланиладиган сутли аралашмалар таркибиб бўйича асл сигир ёки эчки сутига яқинлаштирилган бўлади.
— Агар гўдак унчалик яхши вазн йиғмаётган бўлса, қайдай аралашмани тавсия қилган бўлардингиз?
— Агар гўдак соғлом бўлса ва унда на сигир ва на эчки сутига аллергия бўлса, у ҳолда эчки сути асосидаги сутли аралашма кўпроқ мақсадга мувофиқ. Шундай фактлар мавжудки, эчки сути асосидаги сутли аралашмаларни қабул қилаётган бола яхшироқ тарзда вазн қўшиб боради. Барча "гипотрофиклар" одатда эчки сути асосидаги сутли аралашмалар билан озиқлантирилади. Агар болакай бир ёшдан ўтгандан кейин ҳам вазни ёмон тарзда ошса, у ҳолда унга эчки сути беришга ҳаракат қилинган – бувилар бундай болаларни эчки боқиладиган дала ҳовлига олиб боришган ва эчки сути беришган. Болани мослаштирилган эчки сути билан боқиш, алббат, яхши. Баъзан ота-оналар бир ёшдан ўтган болаларга дарров янги соғилган эчки сутини беришни бошлайдилар, сутни сув билан аралаштиришади ва буни тўғри деб ҳисоблайдилар. Мен бундай қилишни тавсия қилмайман
— Агар болада аллергияга мойиллик бўлса ёки у пайдо бўлса, қандай йўл тутишни маслаҳат берасиз?
— Мойиллик ва аллергия – турли тушунчалардир. Мойиллик мавжуд бўлганда сигир ёки эчки сути асосидаги бўтқаларни бери шмумкин. Маккажўхорили, гречкали бўтқалар паст аллерген ҳисобланади – озиқлантиришни айнан шулардан бошлаш тавсия этилади. Агар болада аллақачон аллергия белгилари мавжуд бўлса, у ҳолда унга сутсиз бўтқалар тўғри келади.
— Агар гўдак унчалик яхши вазн йиғмаётган бўлса, қайдай аралашмани тавсия қилган бўлардингиз?
— Агар гўдак соғлом бўлса ва унда на сигир ва на эчки сутига аллергия бўлса, у ҳолда эчки сути асосидаги сутли аралашма кўпроқ мақсадга мувофиқ. Шундай фактлар мавжудки, эчки сути асосидаги сутли аралашмаларни қабул қилаётган бола яхшироқ тарзда вазн қўшиб боради. Барча "гипотрофиклар" одатда эчки сути асосидаги сутли аралашмалар билан озиқлантирилади. Агар болакай бир ёшдан ўтгандан кейин ҳам вазни ёмон тарзда ошса, у ҳолда унга эчки сути беришга ҳаракат қилинган – бувилар бундай болаларни эчки боқиладиган дала ҳовлига олиб боришган ва эчки сути беришган. Болани мослаштирилган эчки сути билан боқиш, алббат, яхши. Баъзан ота-оналар бир ёшдан ўтган болаларга дарров янги соғилган эчки сутини беришни бошлайдилар, сутни сув билан аралаштиришади ва буни тўғри деб ҳисоблайдилар. Мен бундай қилишни тавсия қилмайман
— Агар болада аллергияга мойиллик бўлса ёки у пайдо бўлса, қандай йўл тутишни маслаҳат берасиз?
— Мойиллик ва аллергия – турли тушунчалардир. Мойиллик мавжуд бўлганда сигир ёки эчки сути асосидаги бўтқаларни бери шмумкин. Маккажўхорили, гречкали бўтқалар паст аллерген ҳисобланади – озиқлантиришни айнан шулардан бошлаш тавсия этилади. Агар болада аллақачон аллергия белгилари мавжуд бўлса, у ҳолда унга сутсиз бўтқалар тўғри келади.
Манна бўтқаси умуман берилмайди, геркулес бўтқасини эса катта миқдорда глютен сақлаганлиги учун кейинроққа қолдирамиз. Болада глютенга нисбатан ўзлаштиролмаслик ёки аллергия мавжуд бўлиши мумкин. Транзитор қисқариш тезда ўтиб кетади, лекин ферментатив етишмовчилик билан боғлиқ бўлган турғун ўзлаштиролмаслик эса целиакия ривожланишига олиб келади (бундай ҳолатда глютен бутун умрга истисно қилинади).
Агар бола қўшимча озуқа – гречкали, маккажўхорили бўтқа истеъмол қилган бўлса, таомномани кенгайтириш ва аралаш бўтқалар, масалан, 5 ёрмали бўтқалар – МАМАКО да шунака ажойиб бўтқа мавжуд – ёки мевалар қўшилган бўтқаларни бериш мумкин, лекин болада уларга аллергия бўлмаслиги лозим.
— Айтингчи, сигир сутига аллергияни даволаш мумкинми?
— Ҳолат турлича бўлиши мумкин. кичик ёшдаги болаларда, айниқса ҳаётининг биринчи йилида, сигир сути оқсилига аллергия, биз аввал айтиб ўтгандек, меъда-ичак йўллари ва марказий нерв тизимининг тўлиқ шаклланмаганлиги билан боғлиқ. Бола улғайиб бориши билан аллергия изсиз йўқолиши мумкин. лекин сигир сутига нисбатан генетик детерминацияли аллергияли болалар ҳам мавжуд – уларда аллергия бутун умри давомида сақланиб қолиши мумкин. бундай болалар икки ёшдан ошгандан кейин текширилади, уларга диетотерапия ўтказилади ва аллергияни даволашнинг бошқа усуллари қўлланилади.
— Ҳолат турлича бўлиши мумкин. кичик ёшдаги болаларда, айниқса ҳаётининг биринчи йилида, сигир сути оқсилига аллергия, биз аввал айтиб ўтгандек, меъда-ичак йўллари ва марказий нерв тизимининг тўлиқ шаклланмаганлиги билан боғлиқ. Бола улғайиб бориши билан аллергия изсиз йўқолиши мумкин. лекин сигир сутига нисбатан генетик детерминацияли аллергияли болалар ҳам мавжуд – уларда аллергия бутун умри давомида сақланиб қолиши мумкин. бундай болалар икки ёшдан ошгандан кейин текширилади, уларга диетотерапия ўтказилади ва аллергияни даволашнинг бошқа усуллари қўлланилади.
Тиббиёт фанлари доктори, профессор,
шифокор-педиатр, гастроэнтеролог
Холодова Ирина Николаевна
шифокор-педиатр, гастроэнтеролог
Холодова Ирина Николаевна
*эмизикли гўдак учун энг афзал озуқа бўлиб она сути ҳисобланади. БЖССТ илк 6 ойликда фақатгина кўкрак сути билан озиқлантиришни тавсия қилади. МАМАКО® ушбу тавсияни қўллаб қувватлайди. Гўдак таомномасига янги маҳсулотларни киритишдан аввал мутахассис билан маслаҳатлашинг.
